KOŚCIÓŁ
Z ZEWNĄTRZ
Kościół jest orientowany (co oznacza , że prezbiterium skierowane jest w kierunku wschodnim, co było oczywiste w budowie kościołów do Soboru Watykańskiego II). Wschodnia, zamykająca prezbiterium ściana jest prostokątna, co jest charakterystyczne dla grupy kościołów podhalańskich. Zalicza się do nich, oprócz Dębna, następujące świątynie: Narodzenia NMP w Harklowej, św. Trójcy w Łopusznej, św. Anny w Nowym Targu (Archidiecezja Krakowska) i św. Marcina w Grywałdzie (Diecezja Tarnowska).
Budynek kościoła wzniesiono, w głównych częściach, z drewna iglastego: modrzewiowego i jodłowego, bez użycia gwoździ, a belki, ułożone na zrąb, umacniane były drewnianymi kołkami.
W bryle wyróżniają się:
– prostokątne, zbliżone do kwadratu prezbiterium (5 x 5,9 m),
– obszerniejsza nawa (7 x 8,3 m) o konstrukcji zrębowej (2. połowa XV w.) oraz
– wieża (1601), niewysoka, 15. metrowa, w samoistnej konstrukcji słupowo-ramowej; jej główne słupy nośne są pochylone, usztywnione w kilku miejscach zastrzałami tworzącymi tzw. krzyże św. Andrzeja (w kształcie litery X); wieża posiada izbicę (najwyższą, nadwieszoną kondygnację, tworzącą pięterko dzwonowe), a zwieńczona jest ostrosłupowym hełmem; ściany wieży i hełm pokryte są gontami, a izbica oszalowana jest deskami zakończonymi u dołu ozdobnie wyrzynaną koronką.
Prezbiterium i nawa nakryte są jednokalenicowym, gontowym dachem, zbudowanym w systemie zaskrzynieniowym. Płytkie zaskrzynienia są charakterystyczne dla kościołów podhalańskich.
Pośrodku dachu kościoła nasadzono niewielką ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę, przykrytą dzwonowatym niskim hełmem.
Prezbiterium i nawę otaczają soboty, czyli kryte podcienia (XVIII/XIX w.).
Do wnętrza kościoła prowadzą dwa wejścia:
– pod wieżą (od strony zachodniej – wejście główne),
– od strony południowej (przez kruchtę, czyli przedsionek);
w jej zwieńczeniu umieszczona jest figurka Chrystusa u słupa,
dzieło „miejscowego Nikifora” – Józefa Janosa (1895-1985).
OTOCZENIE KOŚCIOŁA
Kościół otoczony jest niskim, drewnianym ogrodzeniem o kształcie owalu oraz wieńcem starych, wysokich drzew. W ogrodzeniu są dwie bramki: od zachodu i od południa.
Między kościołem a ogrodzeniem znajdują się resztki starego cmentarza.
Od strony wschodniej, w ołtarzu polowym znajduje się kapliczka z płaskorzeźbą Ukrzyżowania, jest to ostatnie dzieło Józefa Janosa.
Poza ogrodzeniem, od strony południowej możemy zobaczyć kapliczkę Matki Bożej Fatimskiej i różaniec ułożony z otoczaków (gładkich kamieni rzecznych).
WNĘTRZE
POLICHROMIA
Po wejściu do wnętrza świątyni nasze oczy muszą przyzwyczajać się do panującego w kościele półmroku. Estetyczne wrażenia uzupełnia niezwykły zapach starego drewna. Mimo półmroku z łatwością dostrzeżemy niespotykaną różnobarwność i wzorzystość najstarszej, i w całości zachowanej w skali świata polichromii powstałej około roku 1500. Pokrywa ona niemal całe wnętrze świątyni. Konserwatorzy odkryli, że polichromia składa się z 77 motywów, występujących w 12 kompozycjach i 33 wariantach kolorystycznych!!!
Oglądając polichromię możemy dostrzec postaci ścigających jelenia, orła jagiellońskiego nad krucyfiksem na belce tęczowej oraz św. Jerzego w rycerskim stroju zabijającego smoka (w prezbiterium).
PREZBITERIUM
W przedłużeniu nawy głównej znajduje się stosunkowo niewielkie, niemal kwadratowe (5 x 5,9 m) prezbiterium, w całości pokryte polichromią (ściany, strop, ambona, pokrywa chrzcielnicy, ława kolatorska). Nasz wzrok przyciąga szczególnie wspaniały ołtarz główny, w którym pięknie gra światło wpadające z okna. Jest to tryptyk z początku XVI w., jeden z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa tablicowego. Obraz główny, przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus w otoczeniu św. Michała Archanioła i św. Katarzyny Aleksandryjskiej, jest powszechną w średniowieczu kompozycją zwaną Świętą Rozmową (Sacra Conversazione).
W zwieńczeniu ołtarza znajduje się scena Ukrzyżowania, a na awersach skrzydeł przedstawiono postaci świętych – św. Jana Apostoła, św. Jana Chrzciciela, św. Stanisława i św. Mikołaja. W czasie Triduum Paschalnego skrzydła tryptyku są zamykane i wówczas możemy podziwiać sceny pasyjne umieszczone na rewersach (Chrystus w Ogrojcu, Ecce Homo, Biczowanie i Upadek pod krzyżem), namalowane już w stylu renesansowym.
W predelli (podstawa ołtarza) umieszczono wizerunki świętych biskupów, patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława.
W prezbiterium większość wyposażenia stanowią elementy gotyckie. Są nimi:
– ambona,
– nakrywa chrzcielnicy,
– ława kolatorska,
– dzwonki – jedyny tego typu zabytek w Polsce, a jeden z pięciu zachowanych na świecie
NAWA
Ściana tęczowa (między nawą a prezbiterium) praktycznie nie istnieje. Występują jedynie dwie belki tęczowe, od strony nawy osłonięte ozdobnie wyciętymi deskami, zharmonizowanymi dekoracyjnie z wnętrzem.
Postać Chrystusa w tęczy rozpięta jest na niezwykłym, rozwidlającym się krzyżu, symbolizującym „Drzewo Życia” (naturalny pień ze ściętymi konarami). Ów Krucyfiks jest jednym z najstarszych zabytków kościoła, prawdopodobnie pochodzącym jeszcze z poprzedniego kościoła (datowany jest na rok 1380).
W nawie, po obu stronach tęczy, usytuowane są dwa ołtarze boczne, których retabula (nastawy ołtarzowe) pochodzą z połowy XVII wieku.
W ołtarzu z lewej strony znajdują się figury z I. kwartału XV wieku, z tzw. Ołtarza Czterech Dziewic Męczennic: możemy tam zobaczyć figurę Matki Bożej w otoczeniu świętych męczennic – św. Cecylii, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, św. Doroty i św. Barbary.
W ołtarzu z prawej strony umieszczono obraz papieża św. Grzegorza Wielkiego.
W najstarszym, gotyckim wyposażenia nawy głównej znajdują się:
– najstarszy w Polsce obraz sztalugowy (w kościele znajduje się kopia), datowany na rok 1280, z postaciami św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Agnieszki;
– figura św. Mikołaja (z około 1420 r.);
– tabernakulum, pokryte oryginalną polichromią;
Pod chórem i na południowej (prawej) ścianie nawy zawieszone są w przeszklonych gablotach dwa XVI – wieczne antependia, czyli zasłony ołtarzowe.
W przeszklonej gablocie pod chórem znajduje się chorągiew husarii polskiej, legendarna pamiątka – dar króla Jana III Sobieskiego, która zgodnie z wielowiekową tradycją została ofiarowana przez samego króla po Viktorii Wiedeńskiej w 1683 roku.
W nowym wyposażeniu kościoła zwracają uwagę dzieła Józefa Janosa, a są nimi:
– konfesjonał ze sceną powrotu syna marnotrawnego na zaplecku;
– świecznik w kształcie pająka;
– kapliczkę z Orłem Polskim (pod chórem);
– pulpit w prezbiterium;
– krzyż procesyjny.