opis kościoła

KOŚCIÓŁ

Z ZEWNĄTRZ

Budynek kościoła jest orientowany (prezbiterium skierowane jest w kierunku wschodnim, co było charakterystyczne dla wszystkich kościołów średniowiecznych). Wschodnia, zamykająca prezbiterium, ściana jest prostokątna, co jest charakterystyczne dla grupy kościołów podhalańskich, do których zalicza się (oprócz Dębna) następujące świątynie: Narodzenia NMP w Harklowej, św. Trójcy w Łopusznej, św. Anny w Nowym Targu (Archidiecezja Krakowska) i św. Marcina w Grywałdzie (Diecezja Tarnowska).

Budynek kościoła wzniesiono, w głównych częściach, z drewna iglastego: modrzewiowego i jodłowego, bez użycia gwoździ, a belki, ułożone na zrąb, umacniane były drewnianymi kołkami.

W bryle wyróżniają się:
– prostokątne, zbliżone do kwadratu prezbiterium (5 x 5,9 m),
– obszerniejsza nawa (7 x 8,3 m) o konstrukcji zrębowej (2. połowa XV w.) oraz
– wieża (1601), niewysoka, 15. metrowa, w samoistnej konstrukcji słupowo-ramowej; jej główne słupy nośne są pochylone, usztywnione w kilku miejscach zastrzałami tworzącymi tzw. krzyże św. Andrzeja (w kształcie litery X); wieża posiada izbicę (najwyższą, nadwieszoną kondygnację, tworzącą pięterko dzwonowe), a zwieńczona jest ostrosłupowym hełmem; ściany wieży i hełm pokryte są gontami, a izbica oszalowana jest deskami zakończonymi u dołu ozdobnie wyrzynaną koronką.

Prezbiterium i nawa nakryte są jednokalenicowym, gontowym dachem, zbudowanym w systemie zaskrzynieniowym. Płytkie zaskrzynienia są charakterystyczne dla kościołów podhalańskich.
Pośrodku dachu kościoła nasadzono niewielką ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę, przykrytą dzwonowatym niskim hełmem.

Prezbiterium i nawę otaczają soboty, czyli kryte podcienia (XVIII/XIX w.).

Do wnętrza kościoła prowadzą dwa wejścia:
– pod wieżą (od strony zachodniej – wejście główne),
– od strony południowej (przez kruchtę, czyli przedsionek);
w jej zwieńczeniu umieszczona jest figurka Chrystusa u słupa,
dzieło „miejscowego Nikifora” – Józefa Janosa (1895-1985).

OTOCZENIE KOŚCIOŁA

Kościół otoczony jest niskim, drewnianym ogrodzeniem o kształcie owalu oraz wieńcem starych, wysokich drzew. Ogrodzenie przerywają dwie bramki: od zachodu i od południa.
Na tym terenie, między budynkiem kościoła a ogrodzeniem, jeszcze dziś można zauważyć resztki starego cmentarza.

Na wysokości prezbiterium, od strony południowej, w pniu lipy pojawiła się z początkiem lat 80. tych XX wieku kapliczka z płaskorzeźbą Ukrzyżowania, ostatnie dzieło Józefa Janosa.

Na polu poza ogrodzeniem, od strony południowej, ułożono współczesny różaniec z otoczaków (gładko otoczonych kamieni rzecznych).

WNĘTRZE

POLICHROMIA

Po wejściu do wnętrza świątyni, oczy patrzącego dłuższy czas muszą przyzwyczajać się do panującego tutaj półmroku. Odbiór wrażeń estetycznych odwiedzającym uzupełnia niezwykły zapach starego drewna. Mimo owego półmroku, z łatwością dostrzec można niespotykaną różnobarwność i wzorzystość najstarszej, w całości zachowanej, europejskiej polichromii na drewnie (około 1500). Pokrywa ona niemal całe wnętrze świątyni. Doliczono się 77 motywów występujących w 12 ukladach i 33 wariantach kolorystycznych!!!
Atrakcyjne są przedstawienia zbrojnych postaci na koniach, ścigających jelenia oraz św. Jerzy (w rycerskim stroju) zabijający smoka.

PREZBITERIUM

Na przedłużeniu nawy niewielkie, niemal kwadratowe (5 x 5,9 m) prezbiterium, w całości polichromowane (ściany, strop, ambona, nakrywa chrzcielnicy, ławy). Szczególnie wzrok przyciąga złocone tło wspaniałego ołtarza głównego , w którym pięknie gra światło wpadające z okna. Jest to tryptyk (1. ćwierć XVI w.), jeden z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa tablicowego. Obraz główny, przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus w otoczeniu św. Michała Archanioła i św. Katarzyny Aleksandryjskiej, jest powszechną w średniowieczu kompozycją zwaną Świętą Rozmową (Sacra Conversazione). Jednak bardziej realistyczny sposób przedstawienia postaci i bardziej miękki rysunek, zapowiadają już nowy styl – renesans.
W zwieńczeniu ołtarza obraz Ukrzyżowania, a na awersach skrzydeł postaci świętych. W okresie Wielkiego Postu skrzydła tryptyku są zamykane i wówczas widoczne są sceny pasyjne na rewersach (Chrystus w Ogrojcu, Ecce Homo, Biczowanie i Upadek pod krzyżem), namalowane już w stylu renesansowym.
W predelli (podstawa ołtarza) umieszczono wizerunki świętych biskupów, patronów Polski: Wojciecha i Stanisława.

W prezbiterium większość wyposażenia stanowią elementy gotyckie. Są to:
– ambona,
– nakrywa chrzcielnicy,
– ława kolatorska,
– dzwonki  -jedyny tego typu zabytek w Polsce, a jeden z pięciu na świecie

NAWA

Ściana tęczowa (między nawą a prezbiterium) praktycznie nie istnieje. Występują jedynie dwie belki tęczowe, od strony nawy osłonięte ozdobnie wyciętymi deskami, zharmonizowanymi dekoracyjnie z wnętrzem.
Postać Chrystusa w tęczy rozpięta jest na niezwykłym, rozwidlającym się krzyżu, symbolizującym „Drzewo Życia” (pień ze ściętymi konarami). Krucyfiks ten jest jednym z najstarszych elementów wyposażenia, pochodzącym prawdopodobnie jeszcze z poprzedniego kościoła (około 1380).

W nawie, po obu stronach tęczy, usytuowane są dwa ołtarze boczne, których retabula (nastawy ołtarzowe) pochodzą z połowy XVII wieku.
Ołtarz z lewej strony zawiera figury z 1. ćwierci XV wieku, z tzw. Ołtarza Czterech Dziewic: Matkę Bożą w otoczeniu świętych męczennic – św. Cecylii, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, św. Doroty i św. Barbary.
W ołtarzu z prawej strony umieszczono obraz św. Grzegorza.

Do najstarszego, gotyckiego wyposażenia nawy należą:
– najstarszy w Polsce obraz sztalugowy (w kościele znajduje się kopia), datowany na rok około 1280, z postaciami św. Katarzyny i św. Agnieszki;
– figura św. Mikołaja (około 1420-1430);
– dawne tabernakulum, pokryte delikatną polichromią;

Pod chórem muzycznym i na południowej (prawej) ścianie nawy zawieszone są w przeszklonych gablotach dwie XVI – wieczne antependia, czyli zasłony ołtarzowe.
Również w przeszklonej gablocie zawieszona jest chorągiew, legendarna pamiątka – dar króla Jana III Sobieskiego. Według tradycji pozostawił ją tutaj po Wiktorii Wiedeńskiej w 1683 roku.

Wśród nowego wyposażenia kościoła należy zwrócić uwagę na dzieła Józefa Janosa:
– konfesjonał ze sceną powrotu syna marnotrawnego na zaplecku;
– świecznik w kształcie pająka;
– kapliczkę z Orłem Polskim w nawie oraz następujące w prezbiterium:
– pulpit;
– krzyż procesyjny.